این حقوق گاهی در قالب دستاوردهای علمی، اختراعات و اکتشافات خود را نشان می دهد و گاهی در قالب خلق آثار هنری. دستاوردهای علمی که در قالب مقاله، کتاب، پایان نامه منتشر می شود دارای «مالیت» است زیرا در ماليت سه چيز شرط است :

«مال بايد داراي فايده و قابل انتفاع باشد؛ فايدة مال از فوائدي باشد كه مقصود عقلاء است. (يعني عقلاً بدان متمايل باشند و در برابر آن بهاء بپردازند)؛ نه تنها مقصود عقلاء باشد بلكه از منفاع و فوائدي است كه شارع آن را حلال كرده و اجازه داده است.»[3]

پس «حق التالیف» مالیت ذاتی دارد زيرا كه نتيجه تلاشهاي فكري، علمي، پژوهشي و محصول انديشه مؤلف مي‌باشد و در آن منفعتي نهفته است كه نصيب انسان مي‌شود. مؤلف، مالك تأليف و دستاورد علمي و فكري خويش است و مي‌تواند ديگران را از تصرف در آن باز دارد. اين تصرف به معناي چاپ و تكثير اثر مؤلف است كه بدون اجازه و رضايت او صورت گيرد. به تعبیر برخی حقوقدانان «حقي كه نويسنده يك اثر ادبي و علمي يا مخترع نسبت به اختراعش پيدا مي‌كند مسلماً از حقوق مالي و با ارزش است ولي موضوع آن امري ذهني و فكري است كه مي‌توانيم اين حقوق را حقوق مالي و ذهني بناميم.»[4] بنابراین کپی برداری و انتشار بدون اجازه آن ممنوع و حرام است. براساس «قانون حمايت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان»(مصوب1348) و كنوانسيون جهاني حقوق مؤلف ژنو(مصوب1956) و سایر قوانین بین المللی نیز «حق تالیف» برای مولف محترم و انتشار بدون اجازه آن ممنوع و جرم محسوب می شود.

گاهی نیز دستاورد علمی در قالب «اختراع» به منصه ظهور می رسد و نتیجه آن به طور مکتوب یا در فضای مجازی منتشر می شود. با توجه به ماهیت «اختراع» که حاصل زحمات فکری و مادی فراوانی است تا شخص بتواند اختراعی پدید آورد بی تردید، «مالیت» بر آن صادق است لذا بهره برداری از اختراع اشخاص بدون اجازه آنها نیز مصداق سرقت مال محترم محسوب می شود. طبق قانون ثبت اختراعات‌، طرحهای صنعتی‌و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ افراد به مدت بیست سال از رقابت در اختراع مشابه منع می‌شوند. این انحصار به طور مطلق اجرا می‌شود به نحوی که کسی جز مخترع حق ندارد اقدام به ساخت، استفاده یا فروش کند. البته این انحصار در مقابل این است که مخترع موظف است اطلاعات مربوط به اختراع را به محض دریافت گواهینامه اختراع افشا نماید تا جامعه وقت و هزینه خود را صرف اختراعات سابق نکند.

برخی موارد نیز نتیجه زحمات یک شخص یا اشخاص در قالب آثار ادبی- هنری بروز می یابد. بر اساس تعاریف نظام های حقوقی صاحبان این آثار دارای «مالکیت ادبی- هنری» هستند و لذا کپی برداری و هرگونه استفاده بدون اذن از این آثار مصداق تعدی به اموال غیر و از نظر شرعی حرام و از نظر حقوقی مشمول مجازات های تعیین شده است.

 متاسفانه در فضای مجازی بعضا شاهد سرقت های علمی، ادبی- هنری، اختراعات و اکتشافات هستیم. مصادیق آن سرقت و کپی برداری از مقالات و کتاب ها و انتشار به نام خود شخص، کپی برداری از آثار هنری دیگران و تلفیق با موارد دیگر بدون ذکر نام طراح و خالق اثر، دسترسی به اطلاعات یک اختراع و اکتشاف از طریق مهندسی معکوس یا شیوه های دیگر است که همگی این ها از مصادیق ظلم و تعدی به حقوق دیگران و قطعا حرام و از نظر حقوقی مشمول مجازات های مقرره می باشد.    

[1] - عبدالفتاح، بی تا، ص۱۵۶

[2] - جعفری لنگرودی، 1376، ج8، ص227.

[3] - ر.ک: انصاری،1423، ج2، ص50.

[4] - (جعفري لنگرودي،همان ، ص 166.