دروغ، افترا و غیبت سه رذیله از رذایل اخلاقی که برخی انسان ها بدان گرفتارند. ممنوعيت دروغ از نظر اسلام چنان آشکار و معلوم است که بسياري از فقيهان نيازي به اثبات آن نديده و آن را از جمله «ضروريات دين» دانسته اند.[1]
دليل چنين برخورد قاطعي با دروغ و دروغگويان، علاوه بر قبح ذاتي کذب و اينکه موجب وهن شخصيت انسان مي گردد، آثار زيانبار و مخرب آن در روابط اجتماعي است. بزرگترين پيامد زشت رواج دروغگويي، سلب اعتماد و اطمينان شهروندان از يکديگر است؛ يعني آنچه سنگ بناي جوامع بشري است. اين احتمال که طرف مقابل در آنچه مي گويد صداقت نداشته و اظهارات او مخالف واقع باشد، موجب سوء ظن، تشويش رواني و اضطراب هايي مي شود که رکود معاملات و گردش اقتصادي و درگيري هاي اجتماعي تنها بخشي از آثار آن است.
غیبت نیز از جمله محرمات الهی است که قرآن کریم آن را به خوردن گوشت بردار مرده تشبیه کرده است[2]متاسفانه در فضای مجازی به وفورغیب از مومنین به چشم می خورد. حال اگر این بدگویی دروغ باشد «بهتان» و «افترا» است. خداوند در قرآن کریم «افترا» و «بهتان» را یکی از محرمات محسوب کرده و می‌فرماید:
«إِنَّما يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْكاذِبُونَ؛[3] فقط كسانى دروغ مىبندند كه به آيات خدا ايمان ندارند، و اينانند كه دروغگوى واقعىاند.»
در اصطلاح حقوقی نیز افترا، نسبت دادن صریح عمل مجرمانه و بر خلاف حقیقت و واقع، به شخص یا اشخاص معین، به یکی از شیوه های یاد شده در قانون، مشروط به این صحت عمل مجرمانه نسبت داده شده در نظر مراجع و مقامات قضایی ثابت نشود. به عبارت دیگر: «انتساب امری مجرمانه یا انتشار جرم انتسابی به یکی از طرق قانونی و امثال آن».[4]
«هجو» نیز یکی دیگر از عناوین مجرمانه است. گاهی ممکن است شخص توهین کننده با مرتبط کردن کلمات و عبارات به یکدیگر شخص مقابل را در قالب یک قطعه منظوم یا منثور مورد اهانت قرار دهد که این کار را «هجو» میگویند. در واقع شرط تحقق این جرم مرتبط کردن کلمات و واژهها به یکدیگر در قالب یک شعر یا قطعه منثور می‌باشد و صرف پی در پی گفتن کلمات توهین آمیز به دیگری موجب تحقق هجو نمی‌شود.
ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی در این باره می‌گوید:«هرکس با نظم یا نثر یا به صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند و یا هجویه را منتشر نماید، به حبس از یک تا شش ماه محکوم می‌شود.»
راهکار اخلاقی درمان دروغگویی، غیبت گری و هجوگویی
مهمترین راهکار برای درمان این بیماری‌های اخلاقی این است که ابتدا به نتایج و پیامدهای شوم این رذائل توجه کنیم. پیامدهای دنیوی این رذائل که شامل ایجاد کینه، دشمنی و نفرت بین مسلمین، از بین رفتن شخصیت و سلب اعتماد از انسان و مجازات های قانونی. پیامد اخروی آن نیز عذاب الهی و آتش دوزخ است.
راهکار دوم آن است یکی از ریشه های اصلی این راذئل «حسادت و بخل» است. باید انسان مومن سعی کند حسادت و بخل را از خود دور کند تا بتواند این رذائل را از اخلاق و کردار خود تطهیر نماید. راه دوری حسادت و بخل نیز در این است که بداند همه خزائن و نعمت ها دست خداوند است و اگر او بخواهد این شخص نیز صاحب نعمت می شود. ثانیا بداند نعمت ها آزمایش های نیز به دنبال دارد. ثالثا نعمت های دنیا فناپذیر و موقتی است لذا برای به دست آوردن آن نباید به دروغ، افترا یا هجوگویی پناه برد.
[1] - .شيخ انصاري، 1394، ج4، ص160
[2] - ر.ک: حجرات: 12
[3] - نحل:105.
[4] - گلدوزیان، 1388، 142.