سبزه ها، نخل ها، تاک ها، زیتون و انار:
در آیه 99 سوره انعام آمده که از آسمان آبی نازل کردیم و به وسیله آن نباتات را پدید آوردیم. از مصادیق نبت همه روییدنی ها از جمله سبزه ها، دانه ها، نخل ها، باغ ها، تاک ها، زیتون و انار می باشد .
«وَ هُوَ الَّذي أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ نَباتَ کُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنا مِنْهُ خَضِراً نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَراکِباً وَ مِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِها قِنْوانٌ دانِيَةٌ وَ جَنَّاتٍ مِنْ أَعْنابٍ وَ الزَّيْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُشْتَبِهاً وَ غَيْرَ مُتَشابِهٍ انْظُرُوا إِلي ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ يَنْعِهِ إِنَّ في ذلِکُمْ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ »
«اوست كه از آسمان آبى نازل كرده كه با آن همه روئيدني ها را پديد آورده ايم از جمله
سبز هاى پديد آورده ايم كه از آن دانه هاى روى هم چيده پديد مى كنيم و از نخل و از گل
آن خوشه هاى آويخته و باغ ها از تاك ها و زيتون و انار، مانند و ناهمانند هم كرده ايم، ميوه
آنرا هنگام ثمر دادن و رسيدنش بنگريد كه در اين آيات براى گروهى كه ايمان دارند عبرت‌ها است.»
سماء به معناى سمت بالا است. بنابراين هر چيزى در فوق انسان قرار گرفته باشد و بر سر آدمى سايه افكنده باشد سماء ناميده مى شود. مراد از اينكه فرمود: فاخرجنا به نبات كل شىء اين است كه ما به وسيله آبى كه از آسمان مى فرستيم گياهان را مى رويانيم و آن قوه نموى كه در روئيدني ها است به ظهور درآورده، گياهان، درختان، آدميان و ساير انواع حيوانات را نمو مى دهيم. خضر به معناى اخضر (سبز) و تراكب حب انعقاد بعضى بر بالاى بعضى ديگر است نظير خوشه گندم كه در آن دانه ها روى هم قرار دارد. طلع به معناى اولين مرحله ظهور خرما بر شاخه هاى نخل است (خوشه سربسته که در غلاف سبز است)، قنوان جمع قنو كه خوشه خرما را گويند(همان رشته های باریک و لطیف است ). دانية به معناى نزديك و مشتبه و غير متشابه به معناى هم شكل و مخالف در شكل نوعى است. ينع ميوه، رسيده و پخته شده آن را گويند. خداى تعالى در اين آيه شريفه چند فقره از چيزهايى را كه به دست قدرت خود آفريده خاطرنشان ساخته تا آنانكه داراى عقل و بصيرتند در خلقت آنها نظر كرده و بدين وسيله به توحيد خداى تعالى راه يابند. بعضى از آن مذكورات امورى هستند مربوط به زمين مانند شكافتن دانه هاى گياهان، هسته هاى درختان و امثال آن، بعضى ديگر امورى مربوط به آسمان هستند.[1]
مفسران در تفسیر نَباتَ کُلِّ شَىْء، «گیاهان هر چیز» دو احتمال ذکر کرده اند: نخست این که منظور از آن انواع و اصناف گیاهانى است که همه با یک آب آبیارى، از یک زمین و یک نوع خاک پرورش مى یابند. این از عجائب آفرینش است که چگونه این همه انواع گیاهان با آن خواص کاملاً متفاوت، گاهى متضاد، اشکال گوناگون و مختلف همه در یک زمین و یک آب پرورش مى یابند. دیگر این که منظور، گیاهان مورد نیاز هر چیزى است یعنى هر یک از پرندگان، چهارپایان، حشرات، حیوانات دریا و صحرا بهره اى از این گیاهان دارند.[2]
جالب این که خداوند از یک زمین و یک آب، غذاى مورد نیاز همه را تأمین کرده است و این یک شاهکار بزرگ است که فى المثل از یک ماده معین در آشپزخانه، هزاران نوع غذا براى انواع سلیقه ها و مزاج ها تهیه کنند. جالب تر این که نه تنها گیاهان صحرا و خشکى ها از برکت آب باران پرورش مى یابند که گیاهان بسیار کوچکى که در لابلاى امواج آب دریاها مى رویند و خوراک عمده ماهیان دریا است، از پرتو نور آفتاب و دانه هاى باران رشد مى کنند. دانه های باران اثر حیات بخش در دریا و خشکی دارند. پرورش باغ هائى از انگور، زیتون و انار اشاره به یکى دیگر از شاهکارهاى آفرینش در این درختان کرده و مى فرماید: هم با یکدیگر شباهت دارند و هم ندارند (مُشْتَبِهاً وَ غَیْرَ مُتَشابِه). وصف متشابه و غیر متشابه را براى «زیتون و انار» ذکر کرده، مى توان استفاده کرد که در آیه مورد بحث نیز وصف مزبور درباره همین دو درخت است. این دو درخت از نظر شکل ظاهرى، ساختمان شاخه ها و برگ ها شباهت زیادى با هم دارند در حالى که از نظر میوه، طعم و خاصیت آن بسیار با هم متفاوتند. یکى داراى ماده چربى مؤثر و نیرومند و دیگرى داراى ماده اسیدى یا قندى است که با یکدیگر کاملاً متفاوتند. به علاوه این دو درخت گاهى درست در یک زمین پرورش مى یابند و از یک آب مشروب مى شوند یعنى هم با یکدیگر تفاوت زیاد دارند و هم شباهت. آنگاه از میان تمام اعضاى پیکر درخت بحث را روى میوه برده مى گوید نگاهى به ساختمان میوه آن به هنگامى که به ثمر مى نشیند. همچنین نگاهى به چگونگى رسیدن میوه ها بکنید که در اینها نشانه هاى روشنى از قدرت و حکمت خدا براى افرادى است که ایمان مى آورند. گاهى یک میوه (مانند انار و انگور) داراى صدها دانه است که هر دانه اى از آنها خود جنین و بذر درختى محسوب مى شود و ساختمانى بسیار پیچیده و تو در تو دارد، قرآن در این آیه به ساختمان میوه انار به عنوان نمونه اشاره کرده است. اگر یک انار را بشکافیم و یک دانه کوچک آن را به دست گرفته و در مقابل آفتاب یا چراغ قرار دهیم و درست در آن دقت کنیم، مى بینیم از قسمت هاى کوچک ترى تشکیل شده که همانند بطرى هاى بسیار کوچکى با محتواى مخصوص آب انار در کنار هم چیده شده اند. در یک دانه کوچک انار شاید صدها از این بطرى هاى بسیار ریز قرار دارد سپس اطراف آنها را با پوسته اى ظریف که همان پوسته شفاف یک دانه انار است گرفته، بعد از آن براى این که این بسته بندى کامل تر، محکم تر و دورتر از خطر باشد تعدادى از دانه هاى انار را روى یک پایه با نظام مخصوصى چیده و پرده سفید رنگ نسبتاً ضخیمى اطراف آن پیچیده، پس از آن پوسته ضخیم و محکمى که از دو طرف داراى لعاب خاصى است به روى همه آنها کشیده، هم از نفوذ هوا و میکروب ها جلوگیرى کند هم در مقابل ضربات، آنها را حفظ نماید و هم تبخیر آب درون دانه ها را فوق العاده کم کند. این بسته بندى ظریف مخصوص دانه انار نیست بلکه در میوه هاى دیگر مانند پرتقال و لیمو نیز دیده مى شود اما در انار و انگور بسیار ظریف تر و جالب تر است. اگر ذرات این میوه ها را زیر میکروسکوپ ها بگذاریم آنگاه جهانى پرغوغا با ساختمان هاى عجیب، شگفت انگیز و فوق العاده حساب شده در مقابل چشم ما مجسم مى شود. چگونه ممکن است کسى با چشم حقیقت بین به یک میوه نگاه کند و معتقد شود سازنده آن هیچ گونه علم و دانشى نداشته است؟ این که مى بینیم قرآن با جمله انْظُرُوا «نگاه کنید» دستور به دقت کردن در این قسمت از گیاه داده براى توجه به همین حقایق است. این از یکسو، از سوى دیگر مراحل مختلفى را که یک میوه از هنگامى که نارس است تا موقعى که کاملاً رسیده مى شود، مى پیماید بسیار قابل ملاحظه است. زیرا لابراتوارهاى درونى میوه دائماً مشغول کارند و مرتباً ترکیب شیمیائى آن را تغییر مى دهند تا هنگامى که به آخرین مرحله برسد و وضع ساختمان شیمیائى آن تثبیت گردد. هریک از این مراحل خود نشانه ای از عظمت و قدرت آفریننده است.[3]
[1] .طباطبایی، المیزان، ج 7، ص 371
[2] . حویزی، نور الثقلین، ج 1، ص750 / ، 222 و 223 / ری شهری، میزان الحکمة، ج 1، ص 200 / عیاشی، عیاشى، ج 1، صفحات 371 ، 372
[3] . مکارم، نمونه، ج 5، ص 454