در بسیاری از جوامع و فرهنگ ها از جمله فرهنگ ایرانی، خشم و عصبانیت به عنوان یک حالت بد یا نقطه ضعف دیده میشود. در نتیجه شخص عصبانی کسی است که باید از او دوری جست و یا وی را سرزنش کرد.
خشم و عصبانیت اگر توسط انسان کنترل نشود موجب زیانهای زیادی میشود که گاه جبران ناپذیر خواهد بود. در فرهنگ دینی ما مسلمانان، برای کنترل خشم سفارشهای زیادی از جانب معصومین(ع) رسیده است.
خشمی که انسان از خود بروز میدهد باید در راه خدا باشد، آن هم در حد تعادل در غیر این صورت خشمی نکوهیده و مذموم شناخته می شود. این نوع ابراز خشم میتواند نسبت به یک دوست یا اهل خانواده یا هر فرد دیگر باشد که در هر صورت از طرف بزرگان دینی ما نکوهش شده است.
امام علی(ع) در نامهای که به حارث همدانی، یکی از یاران خود و از فقهای بزرگ مینویسد: «و احذر الغضب، فانه جند عظیم من جنود ابلیس؛ از خشم بپرهیز که لشکر بزرگ شیطان است.»[11]
تمام حسهای غریزی انسان ممکن است جولانگاه شیطان گردد که از طریق هر کدام در شرایط خاص ضربههایش را بر انسان وارد میکند. حس خشم هم یکی از اینهاست که شیطان با استفاده از این حالت روابط انسانها را تیره و تار میسازد و اگر هوشیاری نسبت به کنترل این حس در ما وجود نداشته باشد، قطعا شیطان به مقاصد شوم خود دست خواهد یافت.
امام با هشدار به حارث همدانی و نیز به دیگر پیروانش در تمام اعصار و قرون هشدار میدهد که مواظب نجواهای شیطانی در روابط اجتماعی باشند و دست ضمیر خود را به دست سپاه شیطان نسپارند.
خشم بیجا از خویهای شیطانی و گونهای از دیوانگی است. امام علی(ع) همواره با چهرهای باز و خندان با مردم روبه رو میشد و از هر گونه تندی و خشونت با مروم تحت فرمانروایی خویش پرهیز میکرد. امام در نامهای خطاب به «عبدالله بن عباس» هنگامی که وی را به فرمانروایی بصره منصوب مینمود،نوشت:
«و ایاک و الغضب فانه طیره من الشیطان؛ تو را هشدار میدهم از خشم زیرا خشم کرفتن از جای پریدن و از انگیزه های شیطان است.»[12]
بنابراین گشاده رویی و پرهیز از خشونت یکی از سجایای اخلاق سیاسی و منش سیاسی امام علی (ع) بوده است. درجای دیگر میفرماید:
«الحده ضرب من الجنون لان صاحبها یندم فان لم یندم فجنونه مستحکم؛ تندخویی گونهای دیوانگی است، زیرا دارندهاش پشیمان میشود پس اگر پشیمان نشده است دیوانگی او استوار است.»[13]
انسان در حال غضب تجلی گاه جهنم است، اگر خود را کنترل نکرد شراره این آتش به بیرون سرایت میکند و در روز قیامت با همین آتش میسوزد. صدای تنفس و ناله انسان غضب کرده صدای غیظ آلود جهنم است.. چنانچه در روایات آمده: از جاهایی که شیطان بسیار به انسان نزدیک میشود حال عصبانیت است. پس در این حالی که در محدوده قدرت شیطانی هستیم نباید تصمیم بگیریم و یا عملی انجام دهیم؛ چرا که هر دو شیطانی است و همیشه این شعار را مد نظر داشته باشیم که در حال عصبانیت نه تصمیم، نه اقدام![14]