آب و باران
از جمله عوامل زرع، نزولات آسمانی و باران رحمت الهی است که منجر به زیبایی طبیعی می شود که در قرآن 26 بار عبارت (و انزل من السماء ماء ) تکرار شده است. آب از نعمت های بزرگ خداست که حیات تمام موجودات به آن وابسته است.[1] خداوند در سوره زمر آیه 21 می فرماید:
«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَامًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِأُولِي الْأَلْبابِ»
«مگر نديده اى كه خدا از آسمان آبى فرود آورد پس آن را به چشمه هايى كه در [طبقات‌زيرين] زمين است راه داد آنگاه به وسيله آن كشتزارى را كه رنگهاى آن گوناگون است بيرون مى آورد.سپس خشك مى گردد آنگاه آن را زرد مى بينى سپس خاشاكش مى گرداند قطعا در اين [دگرگونيها] براى صاحبان خرد عبرتى است.»
اهمیت باران در آیات قرآن، نقش باران رحمت الهی در زنده کردن زمین و روزی رساندن به انسان ها از طریق باران اشاره دارد. باران عامل حیات، سرسبزی و شادابی است. خداوند برای صاحبان خرد اموری را قرار داده که توسط آن متذکر می شوند. یکی از لطف های خداوند در دنیا به بندگان، نزول آب باران از آسمان است که بوسیله آن زرع را بیرون می آورد و زرعی با رنگ های مختلف پس آن زرع را می خشکاند پس از سرسبزی و خرمی زرد می شود آنگاه خشک و متلاشی می شود حطامی می سازد یعنی کاه و خس متفرق است. شواهدی که در این آیه مشخص است همگی از امور ناپایدار و متغیر هستند و به زوال عالم اشاره دارد. این تذکری برای خردمندان است.[2]
علی بن ابراهیم از ابو جارود، از امام محمد باقر (ع) روایت کرد که ایشان درباره کلام خداوند در آیه 21 الزمر (الم تر ان الله انزل من السماء ماء فسلکه نیابیع... فرمود: ینابیع یعنی چشمه ها و چاه هایی است که از آنچه خداوند از آسمان نازل فرمود و در زمین جای داد (ثم یخرج به زرعا مختلفا الوانه ثم بهیج) آن کشته ها تا این که زرد می شوند (ثم یجعله حطاما) و هنگامی که خشک و متلاشی می گردند، همچون کاهی درهم کوبیده می شوند.[3]
کلمه ینابیع جمع ینبوع است و آن جایی است که آب در آن می جوشد و حطام یعنی کاه، خس و بهیج از مصدر هیج نهایت خشک شدن نبات است. فسلکه ینابیع الارض یعنی خداوند آب را در چشمه ها و رگ های زمین همچون رگ های آدمی داخل کرد و زمین آن را از جانبی به جانب دیگر انتقال می دهد. این آیه حجت و دلیل بر یگانگی خدای متعال در ربوبیت است.[4]
بدون شک منافع آب باران تنها نوشیدن انسان و رویانیدن درختان و گیاهان نیست بلکه شستشوی زمین ها، تصفیه هوا، ایجاد رطوبت لازم برای طراوت پوست تن انسان، راحتی تنفس او و مانند آن همه از فوائد باران است. بعضی از مفسران می گویند: از میان آثار عظمت و ربوبیت پروردگار در نظام جهان هستی، انگشت روی مساله "نزول باران" از آسمان می گذارد، آنگاه پرورش هزاران رنگ از گیاهان را از این آب بی رنگ و طی مراحل حیات و رسیدن به مرحله نهایی شرح می دهد قطره های حیات بخش باران از آسمان نازل می شود قشر" نفوذ پذیر" زمین آنها را به درون می پذیرد تا به قشر "نفوذ ناپذیر" می رسد پس از آن، آنها را متوقف می سازد و ذخیره می کند سپس به صورت چشمه ها، قنات ها و چاه ها بیرون می فرستد. سپس خداوند بوسیله آن زراعت، گیاهی را خارج می سازد که الوان مختلف دارد. هم انواع آن مختلف است، همچون گندم، جو، ذرت و هم کیفیت های آن متفاوت و هم رنگ ظاهری آن، بعضی سبز تیره، سبز کمرنگ، بعضی دارای برگ های پهن و گسترده، بعضی برگ های باریک، لطیف و همچنین با توجه به اینکه زرع به گیاهی گفته می شود که ساقه قوی ندارد در مقابل "شجر" که غالبا" به درختانی که دارای ساقه نیرومندند اطلاق می شود. زرع مفهوم وسیعی دارد که گیاهان غیرغذایی را در بر می گیرد. انواع گل ها و گیاهان زینتی، دارویی و مانند آن که فوق العاده متنوع، دارای الوان و چهره های گوناگون می باشد را شامل می شود گاه در یک شاخه بلکه در یک گل این رنگ های مختلف به شکل بسیار جالب و ظریفی در کنار هم قرار گرفته اند و با زبان بی زبانی نغمه توحید و تسبیح خدا را سر داده اند. در مرحله دیگر حیات سپس این گیاه خشک می شود به گونه ای که آن را زرد و بی روح می بینی و با تندبادی سست شده و می شکند. آری در این ماجرا تذکر و یادآوری برای اندیشمندان است.[5]
[1] . دیوید نیز، بررسی مقاله کشاورزی در قرآن
[2] . طباطبایی، المیزان، ج 17 ، ص 384
[3] . قمی، علی ابن ابراهیم، قمی، ج 2، ص 219/ بحرانی، البرهان، ج 4، ص 706
[4] . طبرسی، مجمع البیان، ج 8، ص 772
[5] . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 19 ، ص443