همنشینی حرث با دنیا و آخرت:

در این مورد حرث هم برای دنیا و هم برای آخرت ذکر شده است. در آیه 20 شوری دنیا به مزرعه تشبیه شده است که هرچه در آن بکاریم در آخرت درو می کنیم.

« مَنْ کانَ يُريدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ في‏ حَرْثِهِ وَ مَنْ کانَ يُريدُ حَرْثَ الدُّنْيا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ نَصيبٍ »

«كـسى كه تنها بهره آخرت را مى خواهد به بهره اش مى افزاييم، كسى كه تنها بهره دنيا را
   مى خواهد تنها از دنيا به او مى دهيم و ديگر در آخرت بهره اى ندارد.»

علامه در المیزان فرموده است: كـلمـه حـرث بـه مـعـنـاى زراعـت اسـت. مـراد از زراعـت آخـرت، نـتـيـجـه اعـمـال اسـت كـه روز قـيـامت به آدمى عايد مى شود، به عنوان استعاره آن را زراعت آخرت نـامـيـده، مـثـل ايـنكه اعمال صالحه بذرى است كه مى كارند تا در پائيز آخرت آن را درو كنند. مراد از اينكه مى فرمايد هر كس زراعت آخرت را بخواهد زراعتش را زياد مى كنيم.  اين اسـت كـه ما ثواب او را چند برابر مى سازيم. كسى كـه تـنها نتائج دنيايى را در نظر دارد، براى به دست آوردن آن مى كوشد،
مى خواهد كه نتيجه عملش در دنيا عايدش شود نه در آخرت. ما آن نتيجه دنيائى را به او مى دهيم، ديگر در آخرت بهره اى ندارد و اگر اين معنا را تعبير كرده به اراده حرث، براى اين بـوده كـه اشـاره كرده باشد به اينكه صرف اراده در به دست آوردن نتايج دنيا و آخرت كـافـى نـيـسـت بـلكه اراده عمل هم مى خواهد و مى فرمايد: كسى كـه زراعـت دنـيـا را بـخواهد از آن به او مى دهيم (نه همه آن را) و اين اشاره است به اينكه زمام امر بسته به مشيت خدا است، چه بسا مى شود كه از دنيا بسيار مى دهد، چه بسا مى شـود كـه كم مى دهد، پس خداى سبحان، لطيف به همه بندگان خويش است، داراى قـوت و عزتى مطلقه اسـت، بندگان خود را بر حسب مشيتش روزى مى دهد ولى بـا ايـن تـفاوت كه درباره كسانى كه هدفشان آخرت است و براى آن كار مى كنند خـواسـتـه كـه دنـيـا را بـدهـد و مـزد آخـرتـش را بـيـشـتـر از آنـچـه كـه عمل كرده اند بدهد ولى در باره كسانى كه هدفشان تنها دنيا است خواسته است تنها دنيا را بدهد و در آخرت بهره اى نداشته باشند. آيـه اولى هـر دو طـائفـه را شـامـل مـى شـود هـم اهـل دنـيـا را و هـم اهـل آخـرت را. هـمچنين كلمه رزق هر دو قسم رزق را شـامـل مـى شـود هـم رزق دنـيـايـى را هـم آخـرتـى را ولى آيـه دوم، اجمال اين آيه را به تفصيل بيان مى دارد.[1]

   مفسرین می گویند: قرآن با یک تشبیه لطیف، مردم جهان را در برابر روزى هاى پروردگار و چگونگى استفاده از آن به کشاورزانى تشبیه مى کند که گروهى براى آخرت کشت مى کنند و گروهى براى دنیا، نتیجه هر یک از این دو زراعت را مشخص مى کند، آنها که فقط براى دنیا کشت کنند، و تلاش و کوششان براى بهره گیرى از این متاع زودگذر و فانى باشد، تنها کمى از آنچه را مى طلبند به آنها مى دهیم اما در آخرت، هیچ نصیب و بهره اى نخواهند داشت.[2]

   تشبیه جالب و کنایه زیبائى است که انسان ها همگى زارعند و این جهان، مزرعه ماست. اعمال ما، بذرهاى آن و امکانات الهى بارانى است که بر آن مى بارد اما این بذرها بسیار متفاوت است، بعضى محصولش نامحدود، جاودانى و درختانش همیشه خرم، سرسبز، پر میوه اما بعضى دیگر محصولاتش بسیار کم، عمرش کوتاه و زودگذر، میوه هائى تلخ و ناگوار دارد. تعبیر به «یُرِیْدُ» (مى خواهد و اراده مى کند) در حقیقت، اشاره به تفاوت نیت هاى مردم است. تعبیراتى که در بعضى دیگر از آیات قرآن آمده تأیید و تأکیدى بر همین معنا است. مثلاً در آیه 261 سوره «بقره» ، انفاق، انفاق کنندگان را تشبیه به بذرى مى کند که از آن هفت خوشه برمى خیزد و از هر خوشه اى یکصد دانه، گاه بیشتر، این نمونه بذر افشانى آخرت است. در حدیثى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: آیا چیزى مردم را به رو در آتش مى افکند جز محصولات درو شده زبان هاى آنها.[3]

  در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) آمده است: مال و فرزندان کشت دنیا هستند، عمل صالح کشت آخرت گاه خداوند این هر دو را براى قومى جمع مى کند.[4]

   این نکته را نیز از آیه فوق مى توان استفاده کرد که دنیا و آخرت هر دو نیاز به تلاش، سعى و کوشش دارد و هیچ کدام بى زحمت و رنج، به دست نمى آید. همان گونه که هیچ بذر و محصولى بى رنج و زحمت نیست، چه بهتر که انسان با رنج و زحمتش درختى پرورش دهد که بارش شیرین، همیشگى، دائم و برقرار باشد نه درختى که زود خزان مى شود و نابود مى گردد. این سخن را با حدیثى از پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه وآله) پایان مى دهیم که فرمود: کسى که نیتش دنیا باشد، خداوند کار او را پریشان مى سازد، فقر را در برابر او قرار مى دهد و جز آنچه براى او مقرر شده چیزى از دنیا به چنگ نمى آورد، کسى که نیتش سراى آخرت باشد، خداوند پراکندگی او را به جمعیت مبدل می سازد و غنا و بی نیازی را در قلبش قرار می دهد، دنیا تسلیم او می گردد و به سراغ او می آید.[5] «الدُّنْیا مَزْرَعَةُ الْآخِرَةِ» از روایات مشهورى است که حاصل مجموع بیانات فوق است. در این روایت، انسان به كشاورز، عمل او به كشت، نیّت او به بذر، دنیا و آخرت به مزرعه و محل برداشت تشبیه شده است. آخرت از دنیا مهم‏تر است زیرا براى آخرت‏خواهان توسعه و رشد است. آخرت‏خواهان از دنیا بهره كمى مى‏برند ولى دنیاخواهان هیچ بهره‏اى از آخرت ندارند. آخرت‏خواهان به همه اهداف خود مى‏رسند. ولى دنیاخواهان تنها به گوشه‏اى از اهداف خود مى‏رسند. قدرت خداوند هرگز شكست نمى‏پذیرد. رزق الهى برخاسته از لطف خداست. قدرت و لطف خدا ضامن روزى‏رسانى به مردم است. ارزش كار انسان وابسته به اهداف دور و نزدیك و نیّت اوست و همه داده‏ها از خداست. عطاى خدا متناسب با نیّت و انتخاب انسان است. هدف قرار دادن دنیا سبب محرومیّت كامل از آخرت است.[6]

[1] . طباطبایی، المیزان، ج 18، ص 51

[2] . مکارم، نمونه، ج 20، ص 418 /  طبرسی، مجمع البیان، ج 9، ص 41

[3] . فیض کاشانی، محجة البیضاء، ج 5، ص 193

[4] . کلینی،  اصول کافى، ج 5، ص  57 ، حدیث 6 / حویزی، نور الثقلین، ج  4، ص 569

[5] . طبرسی، مجمع البیان، ج 9، ص 41

[6] . قرائتی،  نور، ج8، ص 389