واژه زرع در قرآن کریم دارای کاربردهای متفاوتی است گاه به صورت تشبیه و در بقیه آیات برای تبیین کشت و به معنای حقیقی بکار رفته است. در بعضی آیات مصادیق آن آمده است و در بعضی دیگر عوامل زرع، باران و شراکت خدا با زارع بیان شده است. در بعضی دیگر از آیات آثار زرع که رویش، زیبایی، تغذیه چهارپایان، انسان ها و همچنین روش نگهداری آن بیان شده است و بر پرداخت حق محرومان در روز برداشت زرع نیز تاکید شده است.
کاربرد زرع به صورت تشبیه (مجاز):
یکی از موارد کاربردهای زرع در قرآن کریم ذکر آن به صورت تشبیه است که در سوره فتح آیه 29 به آن اشاره شده است:
«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا»
«محمد فرستاده خدا است و كساني كه با او هستند در برابر كفار سرسخت و شديد و در ميان خود مهربانند، پيوسته آنها را در حال ركوع و سجود ميبيني، آنها همواره فضل خدا و رضاي او را ميطلبند، نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمايان است، اين توصيف آنها در تورات و توصيف آنها در انجيل است، همانند زراعتي كه جوانه هاي خود را خارج ساخته، سپس به تقويت آن پرداخته تا محكم شده و بر پاي خود ايستاده است و به قدري نمو و رشد كرده كه زارعان را به شگفتي وا مي دارد اين براي آن است كه كافران را به خشم آورد، خداوند كساني از آنها را كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند وعده آمرزش و اجر عظيمي داده است.»
درتورات مومنان را چنین توصیف کرده است که همواره در رکوع و سجود هستند و در طلب فضل و رضوان خدایند و در انجیل وصف آنان چون زراعتی هستند که از شدت برکت پیرامونش جوانه هایی (شطاه گیاه) است و آن جوانه ها هم کلفت می شود و مستقیم بر پای خود می ایستد به طوری که برزگران را به شگفت در می آورد. این آیه به این نکته اشاره می کند که خدای تعالی به مومنین برکت قرار داده و روز به روز به عده و نیروی آنان اضافه می شود تا خداوند به وسیله ی آنان کفار را به خشم آورد.[1]
تشبیه جامعه اسلامی به مزرعه کشاورزی، قابل دقت است زیرا کشت از درون زمین است، عقیده نیز از درون انسان است. کشت در محیط مناسب رشد می کند، جامعه اسلامی هم نیاز به زمین های مناسب دارد. کشت دارای رشد طبیعی، تدریجی، اصیل و ثابت است، رشد امت اسلامی نیز مراحل، ثبوت و اصالت دارد.
در انجیل متی[2] می خوانیم: بار دیگر مثلی برای ایشان زد و گفت ملکوت آسمان مانند دانه خردلی است که شخصی گرفته در مزرعه خویش بکارد هرچند دانه خردل از سایر دانه ها کوچکتر است ولی چون نمو کند بزرگ ترین بقول (سبزیجات )درختی می شود چنان که مرغان هوا در شاخه هایش آشیانه می گیرند.[3]
بعضی از مفسران می گویند در این آیه شریفه خدای فرزانه در قالب این مثال به وصف پیامبر و ایمان آورندگان پرداخته که منظور از کشت و زراعت وجود گرانمایه پیامبر و جوانه ها، یاران فداکار و پر اخلاص آن حضرت که بر گرد خورشید وجود او هستند، است. آنان در آغاز طلوع اسلام ناتوان و بی یار و یاور بودند، همان گونه که هر نهال و زراعتی در آغاز ضعیف است آنگاه به تدریج قوت و توان می یابد و رشد می کند. مردم توحیدگرا و با ایمان نیز دست یاری بر دست یکدیگر نهادند و رفته رفته با ایمان، اخلاص، خودسازی، پروا، دانش، بینش و مدیریت درست به قدرتی شکست ناپذیر تبدیل شده و بر کارها تسلط یافتند.[4]
محمد بن عباس از محمد بن احمد عیسی بن اسحاق از حسن بن حارث بن طلیب از پدرش از داود بن ابو هند از سعید بن جبیر روایت کرده است که ابن عباس درباره این آیه مبارکه (29 الفتح) که کزرع اخرج شطاه فازره و ... گفت: منظور این است که اصل آن کشته عبدالمطلب و جوانه آن حضرت محمد (ص) است و یعجب الزراع فرمود: منظور علی بن ابیطالب و به معنای شگفتی درآمدن مردم نسبت به امیرالمومنین (ع) است.[5]
[1] . طباطبایی، المیزان، ج 18، ص 445 / مکارم شیرازی، ج 22، ص 126 و 128
[2] . انجیل متی، باب 13 ش 31 و 32
[3] . قرائتی، نور، ج 9، ص 148و 147
[4] . طبرسی، مجمع البیان، ج 9، ص 189
[5] . شیخ صدوق، تاویل الایات، ج 2، ص 600 ، ح 13 / بحرانی، البرهان، ج 5، ص 95
کاربرد زرع در معنای حقیقی:
در مواردی که در ادامه مطالعه می کنید؛ زرع در قرآن به معنای حقیقی بکار رفته است.